اهمیت شناخت خدا
خداوند سبحان در قرآن کریم می فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الجِنَّ و الإِنْسَ إلاّ لِیَعْبُدُونِ؛ و جن و انس را نیافریدم، جز برای آنکه مرا بپرستند.» (ذاریات: 56) امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه شریف می فرماید: «لِیَعْبُدونَ أَیْ لِیَعْرِفُون؛ برای آنکه مرا بپرستند؛ یعنی برای آنکه مرا بشناسند.» بر این اساس، شناخت پروردگار، هدف خداوند از آفرینش کاینات است.

امام علی علیه السلام می فرماید: «مَعْرِفَةُ اللّه ِ سُبْحانَه أَعْلَی الْمَعارِفِ؛ برترین شناخت ها، شناخت خداست.» تا انسان خدا را نشناخته است، به هر مرتبه ای از علم و ادراک برسد، شناخت او از هستی، ناقص و ناکافی است. همچنین آن که خدا را نیافته و او را نشناخته، هر چه بهشت جاوید را بیابد، به چیزی کم بها در مقایسه با لقای پروردگار و معرفت کردگار دست یافته است. حضرت علی علیه السلام در سخنی بسیار عمیق و معرفت آمیز می فرماید:

ما یَسُرُّنی لَوْمِتُّ طفلاً و أُدْخِلْتُ الجَنّة و لَمْ أَکْبُرْ فأعرِفَ ربّی عزّوجلّ.

دوست ندارم که در کودکی بمیرم و داخل بهشت شوم و بزرگ نشوم تا پروردگار عزوجل خود را بشناسم.

پس حتی بهشت جاوید نیز در مقایسه با ارزش شناخت خدا، اندک و ناچیز و کوچک است.

از در خویش خدایا به بهشتم مفرست
که سر کوی تو ازجا و مکان ما را بس
پیام متن:
1. نعمت شناخت خداوند، از بهشت برین نیز گران سنگ تر است.

آثار شناخت خدا
1. تکامل انسان
برتری انسان بر دیگر موجودات، به سبب بهره مندی او از نعمت ادراک و شناخت است و هر چه دانسته ها و شناخت آدمی بیشتر باشد، انسانیت او فزونی یافته است. به تعبیر مولوی:

ای برادر تو همه اندیشه ای
مابقی خود استخوان و ریشه ای
بنا براین، ارزش انسان را زمینه های شناختی او تعیین می کنند. از این رهگذر، چنانچه آگاهی و معرفت آدمی، به عنصری کمال یافته تر تعلق گیرد، ارزش شناخت او بالاتر است و نقش بیشتری نیز در تکامل انسان ایفا می کند.

بر اساس این معیار، هیچ معرفتی برتر از شناخت خداوند متعال نیست؛ زیرا نه تنها کسی چون او در جهان هستی و تکامل انسان اثرگذار نیست، بلکه چیزی جز او در هستی نیز نقش ندارد. او کمال مطلق است و همه چیز در تکامل، نیازمند اوست و همه چیز جز او، عین نیاز به او هستند.

پیام متن:
معرفت خداوند، والاترین شناخت هاست و اساسی ترین نقش را در تکامل آدمی ایفا می کند.

2. ارزش مندی عبادت
امام صادق علیه السلام در روایتی می فرماید: «همانا مردی از بنی اسرائیل، در یکی از جزایر دریایی که سرسبز و خرم و پر آب و درخت بود، خدا را عبادت می کرد. یکی از فرشتگان از آنجا عبور کرد. پس به خداوند عرض کرد: پروردگارا، مقدار پاداش این بنده ات را به من نشان بده! خداوند پاداش او را به مَلَک نشان داد. آن مقدار پاداش، در نظر ملک، بسیار کم جلوه نمود. خداوند به ملک وحی کرد که با آن مرد عابد هم نشین شو و همراه او باش تا دلیل این امر را بیابی. پس آن فرشته در هیئت انسانی نزد او آمد. عابد گفت: تو کیستی؟ گفت: مردی عابدم. چون از مقام و عبادت تو در این مکان آگاه شدم، نزد تو آمدم تا با تو به عبادت خدا بپردازم. پس آن روز را با او بود. هنگامی که صبح شد، ملک به او گفت: جای پاکیزه ای داری و تنها برای عبادت مناسب است. عابد گفت: اینجا یک عیب دارد، ملک گفت: چه عیبی؟ عابد گفت: خدای ما چهارپایی ندارد، اگر او حماری می داشت، در اینجا آن را می چرانیدیم؛ زیرا این علف از بین می رود. ملک گفت: پروردگار که حمار ندارد. عابد گفت: اگر حماری می داشت، چنین علفی تباه نمی شد. پس خداوند به ملک وحی کرد که: همانا او را به اندازه عقل و درک و معرفتش پاداش می دهم».

از این حکایت می توان دریافت که سطح شناخت هر کس از خداوند، تعیین کننده میزان پاداش حضرت حق به انسان است و هر چه شناخت او بیشتر، پاداشش نیز بهتر و برتر است.

پیام متن:
هر چه شناخت آدمی از خداوند عمیق تر باشد، پاداش عبادت ها نیز برتر است.

3. تأمین عدالت اجتماعی
شناخت پاک و عمیق خداوند، ارتباط درست بنده با خداوند را در پی دارد. همچنین آن که به واسطه شناخت خداوند، رابطه ای درست و پایدار با او برقرار کرد، با آفریدگان او نیز رابطه ای صلح آمیز شکل می دهد و هرگز به هیچ کس ستم روا نمی دارد.

به راستی این گونه افراد، با شناختن خداوند در مقام پروردگاری عادل، به یقین می رسند که خداوند افزون بر آنکه خود، عدالت می ورزد، از بندگانش نیز رفتاری عادلانه با هم نوعانش را انتظار دارد. در نتیجه، چنین شناختی، او را به سوی رعایت عدالت اجتماعی رهنمون می شود و او را از هرگونه تجاوز به حقوق دیگران باز می دارد.

پیام متن:
در پی شناخت عمیق و پایدار خداوند، عدالت، در روابط اجتماعی عارف پدیدار می شود.

4. آرامش روانی
آرامش روانی، گم شده همه انسان هاست و هر کس به گونه ای به دنبال آن است. از نگاه قرآن، مال و ثروت و مقام و شهرت، قادر به تأمین آرامش روحی انسان نیستند، بلکه تنها با «یاد خدا» دل به آرامش می رسد. خداوند می فرماید: «أَلا بِذِکْرِاللّه ِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ همانا دل ها با یاد خدا آرامش می یابد.» البته تنها آن گاه که یاد خداوند با شناخت اسما و صفات پروردگار همراه شود، آرامش درونی فراهم می شود. برای نمونه، اگر انسان، خداوند را به حکمت و عدالت بشناسد و بداند که آنچه در جهان هستی اتفاق می افتد، بنا بر خواست اوست، به آرامشی ژرف دست می یابد، بهگونه ای که حوادث روزگار، دیگر او را در گرداب اضطراب وارد نخواهد ساخت. در نتیجه، مصلحت ها و سختی های روزگار او را به گناه کردن در پیشگاه پروردگارش دچار نخواهد ساخت.

پیام متن:
یاد خداوند، در صورتی آدمی را به آرامش می رساند که با شناخت واقعی پروردگار همراه باشد.

5. استجابت دعا
یکی از آثار شناخت خداوند، اجابت دعاست. درباره شرایط اجابت دعا و موانع آن، سخن بسیار است، ولی آنچه جامع همه شرایط دعاست، شناخت خداست. امام کاظم علیه السلام نقل می کند:

عده ای نزد امام صادق علیه السلام آمدند و پرسیدند: سبب چیست که ما دعا می کنیم، ولی مستجاب نمی شود؟ حضرت صادق علیه السلام پاسخ داد: «لاِءَنّکُم تَدْعُونَ مَنْ لا تَعرِفونَ؛ اینکه شما کسی را می خوانید که نمی شناسید».

شناختی که در این روایت به آن اشاره می شود، شناخت معمولی نیست که کم و بیش در افراد مذهبی وجود دارد، بلکه مقصود، نوعی شناخت عمیق و قلبی از پروردگار است که بر اثر آن، زمینه برای استجابت دعا فراهم می شود.

پیام متن:
شرط مهم استجابت دعا، شناخت خداوند متعال است.