مهربانی با یتیمان امام علی (ع)  

 حکومت علی علیه السلام که حکومت «عدل» بود، وی در عمل برای جهان و اندیشمندان روشن ساخت که در زعامت آن حضرت حتی یک نفر یتیم، خود را بی پناه ندانسته، و با درگذشت پدر مستقیما تحت نظارت و جانشین به حق انبیاء و اولیاء قرار گرفته، و آن چنان مورد لطف و عنایت مولایش قرار می گیرد، که دیگران در آن عصر آرزوی یتیمی می کردند! !
«ابوالطفیل» می گوید: علی علیه السلام در دوران حکومت خویش افراد مستمند و بی نوا را مورد عنایت قرار می داد، روزی او را مشاهده کردم که بچه های یتیم و بی سرپرست را به دور خود فراخوانده، ناگاه تمام یتیمان را جمع کرده، و سفره مناسبی بازکرد، و «عسل» و سایر نیازمندی ها را دور هم چید، و لقمه های لذیذ و عسلی بر دهان آنان گذاشت، و این منظره آن چنان مؤثر و جالب بود که بعض اصحابش گفتند:

«لوددت انی کنت یتیما» .

: ای کاش من هم یتیم بوده، و این چنین مورد الطاف علی قرار می گرفتم. (1)

و در این مورد علی علیه السلام می فرمایند:

«انا الهادی، انا المهدی، انا ابوالیتامی و المساکین، و زوج الارامل، و انا ملجأ کل ضعیف، و مأمن کل خائف» . (2)

: من هادی مردم و هدایت یافته خدایم، من پدر یتیمان و بی چارگانم، من سرپرست زنان بیوه و پناهگاه ضعفاء و امید و پشتوانه ستمدیدگانم.

شما را به خدا یتیمان خود را فراموش نکنید، دهن های آنان را در انتظار غذا قرار ندهید، مواظب باشید که آنان گرسنه نمانند و حقوقشان با وجود شما تباه نگردد
و در مورد یتیمان به پیروان امت اسلامی سفارش می کنند:

«بروا ایتامکم، و واسوا فقرائکم، و ازافوا بضعفائکم.» (3)

: به یتیمان اجتماع نیکی، و به فقراء خود مواسات، و به گروه ناتوان محبت نمائید.

و در آخرین وصیت هایش که پس از ضربت مسموم «ابن ملجم مرادی» لعنة الله علیه صورت می گرفت فرمودند:

«الله الله فی الایتام، فلا تغبوا افواههم و لا یضیعوا بحضرتکم» (4)

: شما را به خدا یتیمان خود را فراموش نکنید، دهن های آنان را در انتظار غذا قرار ندهید، مواظب باشید که آنان گرسنه نمانند و حقوقشان با وجود شما تباه نگردد.

این احادیث حاکی است که امیرالمؤمنین در قول و عمل به فکر یتیمان بود، و جای خالی پدران را بر آنان پر می کرد، و نمی گذاشت هیچ فرزند یتیمی با فقدان والدین خود احساس نیاز و سرپرست نماید! ! بلکه وضع این گروهها بهتر از دیگران می گردید! تا جایی که مقام و موقعیت اجتماعی آنان در حکومت علوی مورد غبطه و آرزوی سایر مردم قرار می گرفت.

از سوی دیگر علی علیه السلام به سایر مردم نیز سفارش آنان را می فرمود، و یک موقعیت بی نظیر در اجتماع برایشان فراهم می ساخت، و هنگام شهادت نیز این مسئولیت الهی را فراموش ننموده، و نیکی به آنان را برای پیروان خود توصیه فرمودند.

وظایف درون صنفی روحانیت

محمد عالم زاده نوری

روحانیت خود را به حق وارث انبیا می ‌داند و سعی در ادامه راه آنان دارد. چنین رسالتی نیازمند آن است که چونان انبیا، خود را به زیور صفات و اعمال نیکو آراسته و از لوث صفات و اعمال مذموم بپیراید. از این منظر قطعا اولین وظیفه روحانیت توجه به خود است. روشن است که بخشی از این صفات و اخلاقیات را باید در اخلاق فردی و تزکیه نفس جستجو کرد، اما در باب اخلاق و بایسته‌ های رفتار درون صنفی روحانیت نیز باید نکاتی را بر شمرد:

تبلیغ دین و انجام وظایف حوزه علمیه جز با بر پایی وحدت ممکن نیست. تاریخ نشان داده که اختلاف میان روحانیت همه اطراف اختلاف را هدف می ‌گیرد و اعتبار روحانیت را از میان می‌ برد و نفوذ آن را در جامعه ساقط می ‌کند و در نهایت تنها به سود دشمنان تمام خواهد شد. علمای ربانی حوزه ‌ها هیچ‌گاه در میدان اختلافات وارد نشدند و اگر در موضع ‌گیری‌ ها و عمل کرد ها تفاوتی دیده می ‌شود نه بر خاسته از اختلاف درونی بلکه ناشی از اختلاف در شیوه‌ اجتهاد است. حوزه ‌های علمیه باید راه بر اختلاف ببندند، از طرح مباحث تفرقه ‌انگیز به شدت پرهیز و مسببان جناح ‌بندی ‌ها در حوزه را طرد کنند.

طلاب جوانی که وارد حوزه‌ ها می‌ شوند گر چه از صفای روح و انگیزه ‌های ایمانی قوی بر خور دارند اما آنچه از یک عالم دینی یا روحانی طلب می ‌شود امری فراتر از این است. روحانی مربی و مبلغ دین است و باید چند گام پیش از مخاطبان در مسیر تعالی و رشد حرکت کند. توجه به تربیت فکری و اخلاقی طلاب از مسائل مهمی است که باید مد نظر مسئولان، اساتید و مربیان اخلاق در حوزه ‌ها باشد.

بخش اعظمی از نفوذ روحانیت در جوامع اسلامی برخاسته از ارزش عملی و منش پارسا گونه آنان است. امروز هم این ارزش نه تنها نباید به فراموشی سپرده شود، که باید بیشتر از گذشته به آن پرداخت. روحانیت مروج پا نهادن بر تعلقات مادی است و از این منظر هیچ چیزی بدتر از دنیا گرایی نمی‌ تواند روحانیت را آلوده کند. توجه به زی پارسا گونه و دوری از زخارف دنیوی امری است که باید از طرق مختلف در حوزه ‌ها مورد توجه قرار گیرد و از مسیر‌ های مختلف دنبال شود.

با تاکید می‌ توان گفت اجتهاد امری است که از مقومات حوزه ‌های علمیه به شمار می ‌رود و حوزه ‌های علمیه باید شرایط را برای رشد و با لندگی این مهم فراهم آورند. از جمله لوازم بالندگی اجتهاد در حوزه آن است که در فضای علمی باب اظهار نظر باز باشد و نظرات علمی با ابزار و شرایط علمی سنجیده و داوری شوند. تعصب بر یک نظر علمی و مسدود کردن راه نقد و اظهار نظر نه تنها کمکی به ترویج اسلام نمی ‌کند بلکه موجبات تنگ ‌نظری و جمود را فراهم می ‌آورد. در فضای پس از انقلاب اسلامی این نکته بیش از پیش رخ می ‌نماید و باید مورد توجه قرار گیرد.

حضرت امام خمینی مسائل مهمی از این دست را در بیان و بنان خود به روحانیت توصیه کرده ‌اند.

حفظ وحدت میان روحانیت

مطلب دیگری که باز انسان را می ‏ترساند که خدای نخواسته، مبادا این انقلاب به واسطه این مطلب صدمه ببیند، و بدانید که می‏ بیند اگر خدای نخواسته بشود، و او این است که بین آقایان در بلاد اختلاف باشد. اگر در صنف فرض کنید کامیون ‌داران و آنهایی که شغل ‌های مختلف دارند، اگر اختلافی در بین آنها وارد بشود، به صنف دیگر سرایت نمی‏ کند. کامیون‌ دارها اگر با هم مختلف بشوند به بازار هیچ کاری ندارند، سرایت هم نمی ‏کند، اما اگر در صنف ما اختلاف پیدا بشود، این اختلاف به بازار هم کشیده می‏ شود، به خیابان هم کشیده می ‏شود؛ برای اینکه شما هادی مردم هستید، مردم توجه دارند. قهرا یک دسته دنبال شما، یک دسته دنبال آن کسی که با شما مخالف است و یک وقت می ‏بینید که در همه ایران یک اختلافی از ناحیه ما پیدا شده است، مایی که همه دعوت می ‏کنیم به اینکه مردم با هم باشند.

اتحاد کلمه، ملت را به اینجا رسانده است، خودمان اختلاف پیدا کنیم! و این را من به شما عرض کنم، ما و شما نباید خودمان را بازی بدهیم. اختلاف ریشه‏ اش از حب نفس است. هرکس خیال می ‏کند که من برای خدا این آقا را باها ش اختلاف می‏کنم، یک وقت درست بنشیند در نفس خودش فکر کند ببیند ریشه کجاست. حسن ظن به خودش نداشته باشد، سوء ظن داشته باشد. ریشه همان ریشه شیطانی است که آن حب نفس انسان است.

تفرقه روحانیت گناه کبیره و فسق

اینجا اگر من یک کار بدی بکنم، می ‏گویند «آخوند ها» کذا هستند! این لطمه ‏اش به اسلام وارد می ‏شود؛ این لطمه‏اش به حوزه ‏های دیانتی وارد می ‏شود؛ این لطمه‏ اش به احکام اسلام وارد می ‏شود. اگر چنانچه شما خودتان حذف کنید خود تان را، و خود جامعه ‏های علمی به جان هم بیفتند و هم را حذف کنند و فحش بدهند و تفسیق بکنند و تکفیر بکنند، و عرض می‏ کنم هیا هو درست کنند و امثال ذلک، اگر ما خود مان را بشکنیم و خود مان را از بین ببریم، در جامعه دیگر از قول ما اسلام قوّت نمی‏ گیرد؛ ما نمی ‏توانیم پخش اسلام بکنیم. این امانت است در دست ما آقا! خدای تبارک و تعالی دینش را امانتا در دست ما الان اشخاصی که در اینجا هستیم، اشخاصی که در جا های دیگر هستند ـ امانت گذاشته خدا این دیانت را؛ خیانت به این امانت نکنید. این جبهه‌ بندی ‌ها خیانت است. مگر شما از دو دین هستید؟ مگر مذهب شما شُعَب مختلفه دارد؟ مگر ملا های شما هر کدام به یک دینی دعوت می‏ کنند؟ جبهه ‌بندی یعنی چه؟ این دنبال آن ملا، آن دنبال آن ملا. اینها غلط است؛ اینها کفر است؛ اینها از کبایر، از اعظم کبایر است اگر چنانچه این مفاسد بر آن مترتب بشود. نکنید این طور.[i]

از قلب‌ های‌ تان این اختلافات را بیرون بکنید. مهذب کنید خودتان را. شما می ‏خواهید وارد بشوید در یک جامعه‏ ای، تهذیب کنید آنها را؛ از شما که تهذیب بر نمی آید! کسی که خودش را نتواند اداره کند دیگران را می ‏تواند؟! این دسته‌ بندی‌ ها غلط است؛ این دسته ‌بندی ‌ها فسق است. حوزه ‏ها را ضایع می ‏کند این کار ها. دست بر دارید از این لوطی گری ‌ها. [ii]

سخاوتمندترین انسان

من ادی ما افترض الله علیه فهو اسخی الناس؛ سخاوتمندترین انسان شخصی است که آن چه را خداوند از نظر مالی بر او واجب فرموده، پرداخت کند.

اهمیت سخاوت به قدری زیاد است که پیامبر خدا(ص) از آن به عنوان «درختی در بهشت» یاد می‌فرماید. هرچند بخشش به نیازمندان، کمک‌رسانی به فقیران و دست‌گیری اقتصادی از سایر محرومان، از جمله ارزش‌های والای انسانی و دینی قلمداد می‌شود، اما پرداخت به موقع سهم الهی که برعهده مومنان است، از آنچنان اهمیتی برخوردار است که رسول خدا(ص) پرداخت کننده آن را در ردیف سخاوتمندترین اشخاص به شمار می‌آورند. از سیدالشهدا نیز نقل است که فرمودند: هر که بخشنده باشد آقایی خواهد کرد.

بهترین انسان

ان خیارکم اولو النهی- خردمندان و عاقلان، بهترین افراد از بین شما مردم هستند.

پرسیدند: ای رسول خدا، عاقلان چه کسانی‌اند و چه ویژگی‌هایی دارند؟ فرمود: خوش اخلاق هستند. بردبار و باوقار هستند. صله رحم انجام داده و با خویشان قطع ارتباط نمی‌کنند. به پدر و مادر خویش نیکی و خوش رفتاری می‌کنند. نسبت به فقیران، همسایگان و یتیمان، احساس مسئولیت می‌نمایند. به مردم اطعام می‌کنند. با صدای بلند به دیگران سلام می‌کنند. در نیمه‌های شب و درحالی که دیگران در خواب هستند، به نماز شب مشغول ‌می‌شوند.

زیرک‌ترین انسان

اکیسکم- اکثرکم للموت ذکرا؛ رسول خدا(ص) فرمود: آیا می دانید زیرک‌ترین فرد کیست؟ اصحاب گفتند: نه نمی‌دانیم. حضرت فرمودند: زیرک‌ترین و باهوش‌ترین انسان کسی است که بیشتر از همگان به یاد مرگ و آماده‌سازی برای آن باشد.

اصحاب گفتند: این گونه اشخاص چه نشانه‌هایی دارند؟ حضرت فرمودند:  همواره از مظاهر دنیایی کناره می‌گیرد. همواره در انتظار رفتن به خانه آخرت است. همواره برای ساکنان قبرها (مردگان)، زاد و توشه می‌فرستد. همواره آماده حضور در صحرای محشر است.

منبع: معاونت مطالعات راهبردی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها

زاهدترین انسان

ازهد الناس من اجتنب الحرام؛ شخصی که مرتکب حرام الهی نشود از جمله زاهدترین انسان‌هاست و در بیان دیگری این افراد را جز کوشاترین و پارساترین مردم قلمداد می‌فرمایند.

آیت‌الله بهجت، مانند سلف صالح خود، براساس آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع)، مهم‌ترین توصیه اخلاقی و عملی را «اجتناب و دوری گزیدن از گناه» می‌دانستند. وقتی از ایشان درخواست نصیحت نمودند، فرمودند: نصیحتی از این، بالاتر نیست که انسان، تصمیم جدی بگیرد که اگر خداوند به او صد سال عمر هم داد، عالما و عامدا حتی یک آن، معصیت نکند. اگر چنین حالی واقعا برای او پیدا شد، خداوند او را کمک می‌کند و توفیق می‌دهد.

فقیه عارف، ملاحسینقلی همدانی، در نامه‌ای به یکی از علمای تبریز می‌نویسد: آنچه این ضعیف از عقل و نقل استفاده نموده‌ام، این است که مهم‌ترین چیزها برای طالب قرب، جد و جهد و سعی تمام در ترک معصیت است. تا این خدمت انجام ندهی، نه ذکرت، نه فکرت، به حال قلبت، فایده‌ای نخواهد بخشید. از همین جا فهمیدم که: محبت الهی را خواستن، در حالی که مرتکب معصیت هستی، جدا امری است فاسد. چون معصیت موجب نفرت است و نفرت با محبت، قابل جمع نیست.

پرهیزکارترین انسان

اتقی الناس من قال الحق فیما له و علیه؛ با تقواترین مردم کسی است که همواره حق و حقیقت را بگوید، چه به نفع او باشد و چه به زیان او.

امام علی(ع) فرمود: شبیه‌ترین مردم به پیامبران شخصی است که به حق گویاتر و در عمل به آن بردبارتر باشد. و نیز نزدیک‌ترین بندگان به خدا فردی است که به حق گویاتر باشد گرچه به زیان او باشد و در عمل به حق از همه بهتر باشد اگرچه آن را خوش ندارد.

امام علی(ع) خطاب به ابوذر غفاری وقتی که به منطقه ربذه تبعید می‌شد، فرمود: آرامش خویش را تنها در حق جست‌وجو کن و غیر از باطل چیزی تو را به وحشت و ترس نیندازد. همچنین تقوا، به راستگویی زنده و بالنده است. از صدق و راستی به عنوان، جامه دین، جامه یقین، بنیان مذهب و جامه حقیقت نام می‌برند.

عابدترین انسان

اعبدالناس من اقام الفرائض؛ شخصی که بتواند وظایف دینی خود را انجام دهد، وی از جمله عابدترین مردم است.

به تعبیر امام سجاد(ع) بهترین مردم و به فرمایش امام صادق(ع) محبوب‌ترین انسان‌ها، آن‌هایی هستند که خود را ملزم به انجام دادن تکالیف الهی می‌کنند.

امام اول(ع) تاکید می‌فرمایند که هیچ عبادتی همپایه انجام دادن فرائض و واجبات دینی نیست. از جمله شرایط مهم ورود به بهشت، عمل به واجبات است. مرحوم شیخ رجبعلی خیاط می‌گفتند: تقوا، مراتبی دارد. مرتبه پایین آن انجام دادن واجبات و ترک نمودن محرمات است که برای عده‌ای بسیار خوب و بجاست. مرحوم حاج اسماعیل دولابی می‌گفتند: خلق در جهنم‌اند. با انجام دادن واجبات از جهنم بیرون می‌آیند و با انجام دادن مستحبات به مدارج بهشت نائل می‌شوند. واجبات مال عموم مردم است.

برای رسیدن به مرتبه عبودیت و بندگی از دیدگاه اسلام، لازم نیست انسان خود را به مشقت‌های زیاد وادار کند. به فرمایش رسول خدا(ص) همین مقدار که یک مسلمان موفق شود دستورات واجب الهی (اوامر) را که تعدادشان زیاد هم نیست، انجام دهد، وی از جمله بندگان خدا، بلکه عابدترین آنها محسوب خواهد شد. البته کیفیت انجام تکالیف الهی، نقش بسیار مهمی در اثر بخشی عبادت ایفا می کند.