غیرت چیست؟

غیرت در لغت، به معنای نفرت انسان از مشارکت دیگران در امور مورد علاقه اش است. 1 به عبارت دیگر، غیرت به معنای دفاع از چیزی محبوب در برابر هرگونه دستبرد و تجاوز است. سرچشمه این واکنش انسان، ممکن است حمیّت، تعصّب و تغیّر باشد.

در تعریف اصطلاحی غیرت، اختلاف چندانی بین نخبگان علم اخلاق وجود ندارد. آنچه در زیر می آید، برخی از همین تعاریف عالمان علم اخلاق است:

ملا احمد نراقی می گوید: «غیرت از شرایف ملکات و فضایل صفاتی است که آدمی نگاهبانی کند دین خود را و عِرْض خود و اولاد و اموال خود را، و از برای محافظت و نگاهبانی هریک، طریقه ای است که صاحب غیرت و حمیّت، از آن تجاوز نمی کند».2

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان گفته است: «غیرت عبارت است از دگرگونی انسان از حالت عادی و اعتدال؛ به طوری که انسان را برای دفاع و انتقام از کسی که به یکی از مقدّساتش ـ اعم از دین، ناموس و یا جاه و امثال آن ـ تجاوز کرده، از جای خود می کند. این صفت غریزی، صفتی است که هیچ انسانی به طور کلّی از آن بی بهره نیست. پس غیرت یکی از فطریات آدمی است و اسلام هم دینی است که بر اساس فطرت تشریع شده و آن امور فطری را تعدیل می کند. آن تعدادش را که در حیات بشر لازم و ضروری است، معتبر و واجب می سازد و آنچه غیر ضروری است، حذف نموده، از اعتبار می اندازد».3

آن عالم وارسته در جای دیگر می نویسد: «اولاً، اسلام مسئله غیرت و تعصّب را باطل معرفی نکرده، بلکه اصل آن را حفظ نموده؛ زیرا غیرت ریشه در فطرت انسان دارد و اسلام هم دین فطرت است؛ ولی در جزئیات آن، دخالت کرده و فرموده است: آن قدر از غیرت و تعصّب که مطابق با فطرت است، حقّ، و شاخ و برگی که اقوام به آن داده اند، باطل است.

ثانیاً، همین ودیعه فطری - یعنی غیرت - را از هر سویی به سوی خدای متعال برگردانیده و سپس موارد بسیاری را در یک قالب که همان توحید می باشد، ریخته است. به عبارت واضح تر، هرجا که تعصّب ورزیدن خداپسندانه باشد، باید تعصّب ورزید و هرجا که موجب خشنودی خدا نباشد، نباید غیرت ورزید».4

شهید مطهری در توضیح سخن علی7 که فرمود: «انسان شریف و غیور، هرگز زنا نمی کند»،5 می نویسد: «غیرت یک شرافت انسانی و یک حساسیت انسانی نسبت به پاکی و طهارت جامعه است».6

وی در جای دیگر در پاسخ به اعتراض کنندگان به غیرت می نویسد: «پیشنهاد اینکه انسان به عنوان مبارزه با خودخواهی، غیرت را کنار بگذارد، درست مثل این است که پیشنهاد شود غریزه علاقه به فرزند - به طور کلّی مطلق حسّ ترحم و عاطفه انسانی - را به عنوان اینکه یک میل انسانی است، ریشه کن نماییم؛ در صورتی که این [غیرت ]یک میل نفسانی در درجات پایین حیوانی نیست؛ بلکه یک احساس عالی بشری است».7

از آنچه گذشت، به دست می آید که غیرت به معنای نگاه مسئولانه و نگهبانی آگاهانه از حریم دین، خانواده، قانون و کشور است.
ریشه غیرت

در مورد ریشه غیرت نیز دیدگاه های مختلفی وجود دارد: حضرت علی7 ریشه غیرت را شجاعت8، ملا احمد نراقی شجاعت و قوّت نفس9، علامه طباطبایی فطرت10، و شهید مطهری احساس و عاطفه بشری11 می دانند.