جایگاه روابط و وظایف خانوادگی از نگاه امام سجّاد(ع) چطور و چگونه است؟
خانواده مهمترین رکن اساسی جامعه است که بعد از تشکیل نیازمند انتخاب سبکی برای زندگی خود است. انسان یک بار بیشتر فرصت زندگی در این دنیا را ندارد، پس باید راهی را برگزیند که سعادت دنیا و آخرت او را رقم بزند.

در کتاب صحیفه سجّادیّه که از امام چهارم شیعیان برجای مانده است، روابط و وظایف خانوادگی را می توان به وظایف زن و شوهر، وظایف والدین نسبت به فرزندان و وظایف فرزندان در قبال والدین تقسیم کنیم.

در روابط و وظایف زناشویی، مؤلفه های 1.خیرخواهی (دعای 251،بخش33) 2.همکاری با یکدیگر(دعای23، بخش 13) 3.سازگاری و گذشت(دعای26، بخش3) مورد توجّه امام سجّاد(ع) بوده است.

در وظایف والدین نسبت به فرزندان امام سجّاد(ع) در حدیث مفصلی به عنوان بیان حق فرزند پرداخته است. حضرت می فرمایند: «حق فرزندت به تو این است که بدانی او، در خیر و شر دنیا، از تو و وابسته به توست، و تو در ولایتی که بر وی داری مسؤول تربیت او هستی، مسؤول هدایت اش به خداوندی و مسؤولی که او را در طاعت باری تعالی کمک نمایی. باید عملت دربارۀ فرزندت به گونه ای باشد که بدانی در نیکی نسبت به او مأجوری و در بدی نسبت به وی معاقب».

امام(ع) در دعای 25 در اولین بخش برای فرزندانش دعا می کند: «اللَّهُمَّ وَ مُنَ عَلَی بِبَقَاءِ وُلْدِی وَ بِإِصْلَاحِهِمْ لِی و بِإِمْتَاعِی بِهِمْ». یعنی: بار الها بر من منت گذار به این نعمت که فرزندان مرا باقی بداری و آنها را برای من صالح گردانی و مرا به وجود آنها بهره مند و کامروا سازی».

در بخش دیگر دعا، درخواستهای خود را جهت طول عمر و اصلاح و سعادت مندی در دنیا و آخرت فرزندان بیان می فرماید. سپس با اشاره به اهمیّت تربیت فرزندان به ما می آموزد از خداوند درخواست کنیم که ما را در تربیت آنان یاری کند. آن گاه با اشاره به نقشه ها و توطئه های شیطان، به ما می آموزد که برای حفظ شدن از وسوسه های شیطان دعا کنیم و از خداوند بخواهیم که شیطان را بر ما غالب نکند و در پایان آنچه را برای خود و فرزندان خویش درخواست فرموده، برای همه مردان و زنان مؤمن از پیشگاه خداوند طلب می نماید.

به این ترتیب امام سجّاد(ع) در دعای 25 وظایف و روابط والدین نسبت به فرزندان را در 4 شاخصه تعیین می کند: 1.آموزش اخلاق و عقیدۀ درست، 2.پرورش فرزندان پاک و دیندار، 3.معرفی الگوهای صحیح، 4.تأمین فرزندان.

صحیفه سجّادیّه، کتابی با محوریت دعا ست امّا تنها کتاب نیایش نیست، بلکه مبانی بسیار مهم علمی، روان شناسی، اقتصادی، معرفتی، اجتماعی، تربیتی و اخلاقی را امام سجّاد(ع) در قالب دعا بیان فرموده اند. آن حضرت با زبان دعا به فرهنگ سازی در حوزه های مختلف اجتماعی پرداخته و فرهنگ دعای شیعی را نهادینه کرد و میراث گرانبهایی را در باب رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با دیگران و رابطه انسان با خودش برای بشریت به ودیعه نهاده است.

این صحیفه سرشار از معارف ناب و ژرف اسلامی است و تأمل در مضامین آن می تواند الگوی مناسبی برای سبکِ زندگی اسلامی و تأمین سعادت دنیا و آخرت باشد. امام در وظایف فرزندان نسبت به والدین، در دعای 24 بخش 3 در قدر مقام والدین می فرماید: «خدایا، وظیفه ام را نسبت به پدر و مادرم به من الهام کن و همه دانش خدمتگزاری به آن دو را به من بیاموز». در دعای 24، سیّدالسّاجدین(ع) ما را به حقوق پدر و مادر گوشزد می کند و از خداوند در خصوص رعایت حقوق والدین طلب کمک می کند: «خدایا صدای مرا در برابر ایشان آهسته، سخن مرا خوشایند، خوی مرا نرم و دل مرا بر آنان مهربان کن، و مرا با ایشان سازگار و بر آنان رحیم گردان».

مؤلفه های وظایف فرزندان نسبت به والدین در دعاهای 24 و 25 صحیفه سجّادیّه را در 6 مورد می توان خلاصه کرد: 1.نیکی به والدین، 2.دوری از عاق والدین، 3.اطاعت از والدین، 4.محبت به والدین، 5.نرم خویی با والدین، 6.انتقام نگرفتن از والدین.