تربیت،عبارت است از شكوفا سازى استعدادها و جهت دهى آن به سوى كمال مطلوب. تربیت ضرورى‏ ترین نیاز انسان در زندگى است. انسان بدون تربیت صحیح ره به جایى نمى‏برد، نه از باغ زندگى خویش میوه شیرین ‏مى‏چیند و نه كام انسانهاى دیگر را از ثمرات درخت وجود خود شیرین مى‏كند؛ و بالاتر آن كه نه به درك معناى انسانیت نایل مى‏آید و نه به فتح قله‏هاى ‏رفیع انسانیت دست مى‏یازد. بدین جهت تربیت عالیترین هدف پیامبران و اساسى‏ ترین‏ پیام كتب و اولین و ضرورى‏ ترین وظیفه والدین است. ضرورت و اهمیت تربیت، والدین را بر آن مى‏دارد كه به این مسوولیت ‏بزرگ ارجى دو چندان نهند؛ براى‏ ایفاى درست آن خود را به صلاح و آگاهى از روش و فنون تربیت مجهز بسازند و با الگو گرفتن از مربیان موفق در انجام دادن این وظیفه مهم بكوشند. بى ‏شك معصومان علیهم السلام موفق‏ ترین مربیان و سیره قولى و عملى آنها مطمئن ‏ترین الگو براى والدین در امر ظریف و پرپیچ و خم تربیت است. این ‏مقاله بر آن است تا نكاتى از سیره تربیتى امام رضا(ع) در تربیت فرزند را یادآورى كند و گامى، هر چند ناچیز، در ترویج معارف اهل ‏بیت ‏بردارد.

سیره تربیتى امام رضا(ع)، با توجه به سفر آن حضرت به خراسان و دورى از كانون ‏خانواده و نیز تك فرزندى چنانكه برخى از بزرگان  قایلند بسیار قابل ‏توجه است؛ چرا كه تربیت فرزند یگانه آن هم از راه دور شیوه‏اى خاص مى‏طلبد.

1- تدریجى بودن تربیت
تربیت جریانى مستمر و فعالیتى تدریجى است كه نه مرزمى‏شناسد و نه زمان و مكان؛ بلكه به درازاى عمر است و به پهناى ابعاد وجودى عالم اكبر، یعنى انسان. درخت تربیت زود ثمر نمى‏دهد و نباید انتظارداشت ‏یك شبه یا چند ماهه در امر ظریف و پیچیده تربیت معجزه انجام گیرد؛ بلكه ‏باید از سالها قبل از تولد زمینه تربیت صحیح را فراهم كرد و بعد از تولد، به تدریج‏ با صبر و حوصله، به انجام آن پرداخت. در سیره ائمه اطهار علیهم السلام ‏و دیدگاههاى آنان مسایلى چون انتخاب همسر شایسته، لزوم رعایت آداب ازدواج، توجه به مواقع و شرایط انعقاد نطفه، مراقبتهاى ایام باردارى و … حكایت ازاین نكته مهم دارد. الف) انتخاب همسر صالح و شایسته
صفوان بن ‏یحیى از امام ‏رضا(ع) نقل كرده است كه فرمود: هیچ سودى براى مرد بهتر از همسر صالح، كه‏ هنگام دیدن وى شوهر خوشحال شود و در غیاب شوهر نگهدار خود و اموالش باشد، نیست. همچنانكه زن باید صالح و شایسته باشد، مرد نیز باید شایسته باشد. نیکی والدین است كه به كمك دخترانشان، شوهران شایسته و صالحى براى آنان‏انتخاب كنند. حسین بن ‏بشار واسطى مى‏گوید: خدمت امام رضا(ع) نامه نوشتم كه یكى ‏از بستگانم از دخترم خواستگارى كرده است، ولى مرد بد اخلاقى است. [آیا صلاح ‏هست كه دخترم را به ازدواج او در آورم؟] حضرت فرمود: اگر بداخلاق است، دخترت ‏را به ازدواج او در نیاور. ب) رعایت آداب ازدواج
بعد از انتخاب همسر شایسته، در طلیعه ازدواج  باید مهمترین هدف ازدواج، كه همان تربیت فرزندان صالح است، مورد توجه باشد و یاد خداوند متعال میهمان قلبهاى پاك زن و مرد بوده و آنها باید، ضمن رعایت ‏سایر آداب نكاح، از خداوند فرزند سالم و صالح طلب كنند. در كتاب شریف فقه‏الرضا، كه به حضرت رضا(ع) منسوب است، در مورد اولین برخورد زن و مرد، خطاب ‏به شوهر، چنین آمده است: هنگامى كه زن به خانه تو وارد شد، پیشانى‏اش را بگیر؛ او را به طرف قبله‏ بنشان و بگو: «خداوندا، او را به امانت گرفته‏ام و با میثاق تو بر خود حلال ‏كرده‏ام؛ پروردگارا، از او فرزند با بركت و سالم روزى‏ام كن و شیطان را در نطفه‏ام شریك مساز و سهمى براى او قرار مده.»
ج) مراقبتهاى ایام باردارى
بعد از انعقاد نطفه، مراقبتهاى ایام باردارى بسیار مهم و ضرورى است. توجه به ‏وضعیت روانى همسر، گستراندن بستر آرامش در منزل و خارج آن و نیز تغذیه مناسب ‏و سالم از ضرورتهاى این دوره است. علاوه بر غذاى سالم و مقوى، استفاده از برخى میوه‏ها و خوراكیها مى‏تواند در آینده كودك و شخصیت و صفاتش مؤثر باشد، بدین جهت، معصومان علیهم السلام بهره ‏گیرى از برخى خوردنیها در ایام باردارى‏ توصیه كرده‏اند. محمد بن سنان از امام رضا(ع) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: «همسران باردارتان را كندر دهید؛ اگر حمل آنها پسر باشد، پاكیزه قلب ودانشمند و شجاع خواهد شد و اگر دختر باشد، خوش اخلاق و زیبا مى‏شود.»ناگفته پیداست كه این نوع خوراكیها علت تامه پدید آمدن این صفات نیست و عوامل دیگر هم مؤثر است.

2- اولین گام
بعد از تولد، كودك قدم به جهانى نو مى‏گذارد. در اولین گام‏ باید آواى توحید را در گوش نوزاد زمزمه كرد، فضاى هستى‏اش را از نسیم خوش ‏توحید و بندگى عطرآگین ساخت و با افشاندن بذر توحید سرزمین وجودش را ازلاله‏هاى زیباى ذكر الهى سرشار كرد. امام رضا(ع) فرمود هنگام تولد فرزند درگوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویید. 3- نامگذارى
هر واژه‏اى حكایت از معنایى مى‏كند. زیبایى و زشت بودن واژه‏ها بستگى مستقیم به معناى آنها دارد. گرچه معنا امرى اعتبارى است و در نامگذارى چندان مورد توجه نیست؛ ولى هنگام به كاربردن آنها معانى نا خود آگاه تداعى مى‏شود. نام نیكو مایه سربلندى و افتخار و نام زشت‏ باعث ‏سرشكستگى و احیانا احساس حقارت است. زیرا نام تا پایان عمر با انسان همراه است و فرد همواره با آثار خوب و بدش مواجه است. ائمه طاهرین‏ علیهم السلام هم خود نامهاى نیكو براى فرزندانشان بر مى‏گزیدند و هم دیگران را بدین امر سفارش مى‏كردند. امام هشتم شیعیان نام نیكوى محمد را بر فرزند دلبندش نهاد و از تاثیر این نام نیكو چنین پرده برداشت: «خانه‏اى كه در آن ‏نام محمد باشد، روز و شبشان را با خیر و نیكى به پایان مى‏رسانند.» 4- مراقبت از كودك
نوزاد انسان گلى نو رسیده است كه به تدریج ‏به رشد و شكوفایى ‏مى‏رسد. به ثمر نشستن گل به مراقبت دائمى باغبان نیاز دارد. والدین، به ویژه ‏مادر، باغبانان دلسوز زندگى‏اند و گلهاى معطر زندگیشان به مراقبت همه جانبه ‏آنان نیاز دارد. مراقبت از سلامت جسمانى، تغذیه مناسب، تامین آرامش و سلامت ‏روانى و تامین نیازهاى عاطفى نوزاد در رشد جسمانى، عاطفى و تكامل معنوى‏اش‏ تاثیر بسزا دارد. به ویژه در نخستین روزهاى زندگى كه نوزاد، به خاطر بیگانگى با محیط جدید و ضعف و ناتوانى، به مراقبت و توجه افزونتر نیازمنداست.حكیمه خواهر امام رضا(ع) گفته است: وقتى زمان وضع حمل خیزران، مادر حضرت جواد(ع)، رسید، حضرت رضا(ع) مرا صدا زد و فرمود: هنگام وضع حمل، پیش او حاضر باش و همراه او و قابله ‏درون اتاق برو. آنگاه حضرت چراغى در اتاق گذاشت و در آن را بست. هنگام وضع‏ حمل خیزران چراغ خاموش شد و او ناراحت گردید. در این وضیعت ‏بودیم كه حضرت ‏جواد(ع) به دنیا آمد در حالى كه بر روى او چیز نازكى مانند پارچه بود، نورش ‏تمام اتاق را روشن كرد و ما به آن نگاه مى‏كردیم. آنگاه او را در آغوش گرفتم و آن پرده را از او جدا كردم. در این هنگام امام ‏رضا(ع) آمد، در اتاق را باز كرد، جواد(ع) را گرفت، در گهواره گذاشت و به‏ من فرمود: «یا حكیمه الزمى مهده‏»؛ حكیمه مراقب گهواره‏اش باش …

5- كودك و سلامتى
از ویژگیهاى دین اسلام تاكید بر پرورش همه ابعاد زندگى ‏انسان است. هر چند در تربیت اسلامى پرورش ابعاد معنوى هدف اصلى و نهایى‏است؛ اما دستیابى به آن هدف بزرگ در پرتو داشتن جسمى سالم و روانى با نشاط ‏امكان ‏پذیر است. در سیره تربیتى امام رضا(ع)، علاوه بر تاكید بر سایر ابعاد، به رعایت ‏بهداشت، تغذیه سالم و نیز عوامل غیر مادى مؤثر در سلامتى مانند صدقه ‏و عقیقه توجه خاص شده است. آن حضرت، در بخشى از مطالبى كه براى مامون نوشت، چنین نگاشت: عقیقه كردن براى پسر و دختر، نامگذارى، تراشیدن موهاى سر نوزاد در روز هفتم و معادل وزن موها طلا یا نقره صدقه دادن لازم است.در سخن دیگرى به نقل از پیامبر اكرم(ص) فرمود: فرزندانتان را در روز هفتم‏ ختنه كنید؛ زیرا ختنه باعث پاكى بیشتر و رشد سریعتر آنان مى‏شود.

علاوه بر اینها، تغذیه سالم و مقوى فرزند مورد توجه حضرت بود. یحیى صنعانى ‏مى‏گوید: در منا  بر حضرت رضا(ع) وارد شدم، در حالى كه جواد(ع) در دامان ‏حضرت نشسته بود و حضرت به او موز مى‏داد.

6- صحبت‏ با كودك
قدرت درك كودك اندك است و توان فهم معانى كلمات را ندارد. در عین حال سخن گفتن با او نشانه توجه والدین به اوست. كودك این توجه را نوعى اظهار محبت و ابراز عاطفه مى‏داند و با تمام ضعف و نقصان، گاه با لبخند و زمانى با حركات دست و پا به آن پاسخ مى‏دهد. علاوه بر این، مشاهده چگونه سخن‏ گفتن والدین، به ویژه حركات لب، زمینه مساعدى براى آموزش سخن گفتن كودك پدید مى‏آورد.كلیم بن عمران مى‏گوید: به امام رضا(ع) گفتم: از خدا بخواه به تو فرزندى دهد. حضرت فرمود: من صاحب یك فرزند مى‏شوم و او وارثم خواهد شد.

هنگامى كه امام جواد(ع) به دنیا آمد، حضرت رضا(ع) به اصحابش فرمود: فرزندى به دنیا آمد كه شبیه موسى بن عمران شكافنده دریاست و مانند عیسى‏ بن مریم مادرش پاك و مطهر است. راوى در ادامه مى‏گوید: و كان طول لیلته‏ یناغیه فى مهده؛ حضرت در تمام طول شب با او صحبت مى‏كرد.

7- محبت
محبت داروى شفابخش دردها، تسكین دهنده قلبهاست و بهترین راه حل ‏مشكلات و نا سازگاریهاى تربیتى است. محبت‏ بجا، در هر مكان و زمان و در هر مقطع و سن، وسیله‏اى كارآمد و مؤثر است. همگان، در هر سن و موقعیت، به عاطفه و محبت نیازمندند؛ اما كودكان، نوجوانان و جوانان بیش از دیگران تشنه جام زلال محبتند. رفتار نابجا وناقصشان را محبت اصلاح مى‏كند و ناسازگارى و پرخاشگرى نا بجایشان را داروى محبت ‏از میان مى‏برد. آرى، با محبت مى‏توان بسیارى از گره‏ها را گشود و راههاى‏ ناهموار را هموار كرد. امام رضا(ع) از این شیوه مؤثر تربیتى به شكلهاى ‏گوناگون بهره مى‏گرفت. گاهى اوج محبت ‏خود را در قالب جمله زیباى «بابى ‏انت و امى‏» (پدر و مادرم به فدایت) نشان مى‏داد و زمانى او را در آغوش ‏مى‏گرفت، به سینه خود مى‏فشرد و مى‏بوسید. ابا صلت مى‏گوید: هنگامى كه جواد(ع) بربستر شهادت پدر وارد شد، حضرت رضا(ع) از بستر برخاست، به سوى او رفت، دست‏ برگردنش انداخت، او را به سینه فشرد، میان دو چشمش را بوسید و با او سخن گفت… محبت كلید حل بسیارى از مشكلات تربیتى است. گاهى والدین در مقابل اصرار زیاد كودكان بر خواستهاى غیر معقول یا غیر ممكن، رفتارى تند و نامناسب‏ ابراز مى‏كنند؛ ولى حتى در چنین موقعیتى رفتار محبت آمیز مناسبتر و مؤثرتراست. امیة بن على نقل مى‏كند: در سالى كه امام رضا(ع) حج‏ به جاى آورد و سپس‏ به خراسان رفت، من در مكه همراه امام(ع) بودم و امام جواد(ع) نیز همراهش‏ بود. امام(ع) با خانه كعبه وداع كرد. وقتى طوافش تمام شد، به طرف مقام[ابراهیم] رفت و در آنجا نماز گزارد. جواد(ع) كه خردسال بود، بر دوش موفق(غلام حضرت) طواف داده مى‏شد. جواد(ع) به طرف حجر [اسماعیل] رفت، در آنجا نشست‏ و این امر مدتى طول كشید. موفق به او گفت: جانم به فدایت‏ باد، برخیز. او فرمود: برنمى‏خیزم تا وقتى كه خدا بخواهد و در چهره‏اش غم نمایان شد. موفق خدمت امام رضا(ع) آمد و گفت: جانم به فدایت ‏باد، جواد(ع) در حجر نشسته، برنمى‏خیزد. امام رضا(ع) به طرف‏ جواد(ع) آمد و فرمود: برخیز، اى حبیب من. جواد(ع) فرمود: چگونه برخیزم، درحالى كه شما با كعبه چنان وداع مى‏كنید كه گویا هرگز به سویش بازنمى‏گردید! [براى بار سوم] امام رضا(ع) فرمود: برخیز، اى حبیب من. جواد(ع) برخاست.از این حدیث‏ شریف در مى‏یابیم كه امام رضا(ع) در مقابل اصرار جواد(ع)هرگز به او تندى نكرد؛ بلكه با جملات محبت ‏آمیزى چون «قم یا حبیبى‏» و صبر و حوصله فرزند خرد سالش را قانع كرد.

8- احترام
بى ‏شك هر انسانى در هر مقطع سنى، با توجه به برداشتى كه از ارزش و منزلت‏ خویش دارد، براى خود احترام و شخصیت قایل است. هر انسانى خود را دوست دارد و دوست دارد كه مورد احترام دیگران واقع شود. كودك و نوجوان نیزهر چند به رشد اجتماعى و عقلانى كافى نرسیده است؛ اما براى خود احترام قایل‏ است. بدین جهت رفتار احترام‏ آمیز والدین و مربیان نقش مؤثرى در تربیت و رشد او دارد. امام رضا(ع) براى جواد(ع) احترام بسیار قایل بودند و از این شیوه‏ مؤثر در تربیت فرزند بسیار بهره مى‏برد. محمد بن ابى‏عباد، كه به تصویب فضل بن ‏سهل امور نگارش حضرت رضا(ع) را به عهده گرفته بود، مى‏گوید: حضرت رضا(ع) همواره از فرزند بزرگوارش محمد با كنیه [كه نزد عرب علامت ‏بزرگداشت و احترام‏ است] نام مى‏برد و مى‏فرمود: ابوجعفر به من چنین نوشت و من به ابوجعفر چنین ‏نوشتم. با آن كه امام جواد(ع) در مدینه به سر مى‏برد و كودكى بیش نبود، حضرت ‏رضا(ع) وى را بسیار احترام مى‏كرد و نامه‏هایى كه از حضرت جواد به وى مى‏رسید، با كمال بلاغت و نیكویى پاسخ مى‏داد … 9- تشویق
تشویق در تربیت كودك و نوجوان بسیار مؤثر است. تشویق بجا و مناسب ‏در فرزندان ایجاد انگیزه و شوق مى‏كند و آنان را براى انجام كارهاى بزرگترآماده مى‏سازد. در واقع تشویق نردبان پیشرفت و موفقیت آنهاست. بدین جهت این ‏شیوه نیز مورد توجه حضرت رضا(ع) بود. زكریا بن آدم مى‏گوید: خدمت امام رضا(ع) بودم كه حضرت جواد(ع) را نزد ما آوردند. او كه حدود چهار ساله بود، دستها را بر زمین نهاد و سرش را به طرف آسمان بلند كرد و به فكر فرو رفت. امام ‏رضا(ع) به او فرمود: جانم به فدایت‏ باد، در چه موضوعى چنین اندیشه مى‏كنى؟ فرمود: در آنچه نسبت ‏به ‏مادرم فاطمه(س) انجام داده‏اند. و بسیار غمگین بود. امام رضا(ع) [در مقابل كار نیكویش] او را به خود نزدیك ساخت، بین دو چشمش را بوسید و فرمود: پدر و مادرم به‏ فدایت ‏باد، تو براى امامت ‏شایستگى دارى.» 10- نظارت والدین
زندگى صحنه درس‏ و تجربه است. آنان كه بیشتر عمر خود را در كسب تجارب صرف كرده‏اند، در رویارویى با دشواریها ازتوان فزونتر برخوردارند. كودكان و نوجوانان بهره كمترى از تجربه دارند وبدین سبب به نظارت و كمك والدین نیازمندترند. نظارت مستمر و حساب شده بر وضعیت اخلاقى، تحصیلى و رفتارى فرزند یك ضرورت انكارناپذیر در امر تربیت است؛ البته این نظارت باید منطقى و حتى‏الامكان غیر مستقیم و بجا باشد. نكته مهم‏ این است كه نظارت به مواقع حضور والدین، به ویژه پدر، در كانون خانواده‏ اختصاص ندارد؛ بلكه حتى وقتى پدر براى مدتى از كانون خانواده فاصله مى‏گیرد وحضور فیزیكى ندارد، باید همچنان از وضعیت فرزندانش آگاه باشد و بر كار آنها نظارت كند. سفارشهاى پیش از مسافرت و مكاتبه با فرزند در طول سفر، امرى ‏ضرورى و كارساز است. حضرت رضا(ع) كه به سبب ستم فرمانروایان ناگزیر مدتى دوراز وطن و خانواده به سر برد، به شكلهاى گوناگون همچون نامه و پیامهاى ‏شفاهى از دور بر وضعیت فرزندش جواد(ع) نظارت مى‏كرد و راهنماییهاى لازم را به ‏وى ارائه مى‏دادد. چنانكه پیش از رفتن به خراسان درباره فرزندش آنچه ‏شایسته مى‏نمود، سفارش كرد. اشاره به دو نمونه از رفتار آن حضرت در این‏ زمینه بسیار سودمند مى‏نماید: الف) قبل از سفر
ابى محمد وشاء از امام رضا(ع) نقل كرد كه حضرت فرمود: هنگامى كه خواستم از مدینه به سوى خراسان حركت‏ كنم، اهل و عیال خود را جمع كردم و از آنها خواستم كه با صداى بلند بر من‏ بگریند. سپس دوازده هزار دینار بین آنها تقسیم كردم و گفتم: من هرگز به سوى‏ شما بر نمى‏گردم. سپس دست جواد(ع) را گرفتم، وارد مسجد پیامبر(ص) شدم، دست او را بر قبر گذاشتم و از رسول خدا(ص) نگهدارى‏اش را طلب كردم. جواد(ع) [راز كارم را] دریافت و گفت: پدر، به سوى دشمن مى‏روى؟ حضرت همه‏ وكلاء و خدام خود را سفارش‏ كرد كه به سخنان جواد(ع) گوش فرا دهند، از اواطاعت ‏كنند، با او مخالفت نورزند و بعد از وفات من به وى بگروند.  و آنها را آگاه كردم كه او امام بعد از من و جانشین من است … ب) بعد از سفر
ابن ابى‏ نصر مى‏گوید امام رضا(ع) در نامه‏اى به حضرت جواد(ع) چنین نوشته بود: اى ابا جعفر، به من اطلاع دادند كه خدام، هنگام خروج شما ازخانه، شما را از در كوچك بیرون مى‏برند و این به خاطر بخل آنهاست تا از شما به كسى خیرى نرسد؛ [فرزندم] به حقى كه بر گردن تو دارم، از تو مى‏خواهم كه‏ ورود و خروجت فقط از در بزرگ باشد. هنگامى كه خواستى از خانه خارج شوى، همراه خود طلا و نقره داشته باش و هر كه از تو چیزى خواسته، عطا كن. اگرعموهایت از تو طلب كمك كردند، كمتر از پنجاه دینار عطا نكن و بیشتر از آن به ‏اختیار توست. اگر از عمه‏هایت كسى از تو كمك خواست، كمتر از بیست و پنج دینارمده و بیشتر از آن به اختیار توست. [فرزندم،] این سفارش من به خاطر رشد و رفعت مقام توست، پس به دیگران انفاق كن و از خداى صاحب عرش، ترس فقر وتنگدستى نداشته باش. 11- خود اتكایى
توجه به استقلال و خوداتكایى از نكات ‏مهم تربیتى است. همگام با رشد جسمانى و افزایش سن، توقعات و انتظارات ‏مردم از كودك افزایش مى‏یابد و او باید خود را براى ایفاى نقش در جامعه آماده ‏سازد. از طرفى وابستگى فرزند به والدین، به ویژه پدر، نه مطلوب است و نه‏همواره ممكن. زیرا امكان پیش آمدن موقعیت ویژه و محروم شدن فرزند از كمك ‏والدین انكارناپذیر است. بنابراین، والدین باید ضمن نظارت صحیح و حساب شده ‏به تدریج زمینه استقلال و خوداتكایى را در فرزندانشان به وجود آورند و با واگذارى مسوولیت‏ به آنان قدرت اداره زندگى را در آنها تقویت كنند. از نكات ‏بسیار زیباى سیره تربیتى امام رضا(ع) توجه به این امر مهم است. آن حضرت به‏ خوبى براى فرزندش جواد(ع) آینده ‏نگرى فرمود و چون مى‏دانست فرزندش در نوجوانى‏ مسوولیت ‏بزرگ رهبرى جامعه اسلامى را به عهده مى‏گیرد با واگذاردن مسوولیتها به ‏وى قدرت مدیریت و رهبرى را در او تقویت كرد. امام هشتم(ع)، هنگامى كه درمدینه بود، اداره امور خویش را عملا به فرزندش وا نهاد و حضرت جواد(ع)، با اینكه كودك و نوجوان بود، به خوبى از عهده این امر برآمد. حنان بن سدیرمى‏گوید: … پیوسته حضرت جواد(ع) با این كه كودك و نوجوان بود، اداره امورحضرت رضا(ع) را در مدینه به عهده داشت و به خادمان حضرت امر و نهى مى‏كرد وهیچ یك از خدمتگزاران با وى مخالفت نمى‏كرد. این سخن بدان معناست كه حضرت‏ جواد(ع) به خوبى مدیریت مى‏كرد و آنها با او مخالفت نمى‏كردند. 12- پرورش بعد عقلانى
تربیت‏ باید همه جانبه باشد. پرورش بعد عقلانى و شكوفا ساختن استعداد منطق و استدلال در فرزند یكى از مهمترین ابعاد تربیت است.منطقى بار آوردن فرزند سبب مى‏شود درست‏ بیندیشد، منطقى تصمیم بگیرد، منطقى ‏رفتار كند و در صورت لزوم، بى‏هیچ هراسى از دیدگاهها و رفتارهاى خود دفاع ‏كند. سیره تربیتى حضرت رضا(ع) از این منظر نیز الگویى كامل براى همه رهروان ‏آن حضرت است. بنان بن نافع نقل مى‏كند كه روزى مامون از جایى كه حضرت ‏جواد(ع) با كودكان بازى مى‏كرد، مى‏گذشت. كودكان از ترس میدان بازى را ترك ‏كردند و تنها جواد(ع) آنجا ایستاد. مامون از او پرسید: چرا همراه بچه‏ها فرار نكردى؟ فرمود: گناهى مرتكب نشدم تا از ترس بگریزم و جاده هم تنگ نیست‏ تا آن را برایت ‏باز كنم، از هر جا مى‏خواهى عبور كن. مامون [از این پاسخ‏ تعجب كرد و] پرسید: تو كیستى؟ حضرت در جواب فرمود: من محمد بن على بن موسى ‏بن جعفر بن‏ محمد بن‏على بن ‏الحسین بن‏على بن ‏ابى ‏طالب علیهم السلام هستم .