سلامت و تغذیه نوزاد تازه رسیده بیش از هر چیز دیگری ذهن پدر و مادرکم تجربه را به خود مشغول میکند. در این میان هر آشنایی میخواهد آنها را راهنمایی کند و این مسئله اضطراب والدین را بیشتر خواهد کرد. اگر والدین اطلاعاتی درست داشته باشند مسلما دلنگرانیهای آنها در مورد نوزاد نورسیده کمتر خواهد بود. همه مادران دوست دارند در مورد نحوه شیر دادن و موارد دیگر اطلاعاتی داشته باشند. در این باره با متخصصان صحبت كردهایم تا آنچه را كه باید، بدانید و در گرداب اطلاعاتی كه دوست و فامیل به شما میدهند غرق نشوید! شیر مادر بهترین غذایی است که برای نوزاد وجود دارد و نوزاد را از ابتلا به بیماریهای گوناگون مصون نگه میدارد. شیر مادر علاوه بر اینكه حاوی تمام ویتامینها و مواد غذایی لازم برای نوزاد در 6 ماه اول زندگی است حاوی مواد ضد بیماری هم هست كه همین سلامت را برای فرزندان به ارمغان میآورد.
رمز و رازهای شیر مادر
روش صحیح شیر دادن
اولین ساعاتی که نوزاد به دنیا میآید مادر باید سینه خود را به روش صحیح در دهان نوزاد قرار دهد و بهتر است شیردهی همان ساعات و دقایق اولیه توسط مادر صورت گیرد. ممکن است 3 روز طول بکشد تا اثرات هورمونی بارداری که باعث سرکوب شیردهی میشود از بدن مادر پاک شود ولی در طول این مدت همان مقدار شیری که مادر به نوزاد میدهد برای نوزاد کافی است.کفایت زمان شیردهی زمانی مشخص میشود که نوزاد ادرار خوبی داشته باشد. او در طول روز باید 6 یا 7 بار ادرارکند. بیشترین مشکلی که مادران با آن مواجه میشوند زخم شدن نوک سینه هنگام شیردهی است. این مشکل نشان میدهد مادر روش صحیح شیردهی را نمیداند. هاله قهوهای رنگ نوک سینه باید کامل در دهان نوزاد قرار گیرد. لب بالای نوزاد به داخل و لب پایین نوزاد به بیرون برگشته باشد و صدای مکیدن شیر توسط نوزاد نباید شنیده شود. مادر باید 4 انگشت دست خود را زیر سینه قرار دهد و انگشت شست را در بالا به طوری که روی سینه را بگیرد و جلوی بینی نوزاد را آزاد بگذارد. انگشت شست نقش اهرم را زیر آرواره نوزاد دارد و نوزاد را تحریک میکند شیر بخورد. هنگام شیردادن به نوزاد مادر باید تمام حواسش به نوزاد باشد. صورت مادر باید به سمت صورت نوزاد باشد.این نکته بسیار مهم است.
شیر دادن از یک سینه
بیشتر نوزادان فقط از یک سینه شیر میخورند و وقتی مادر سینه مقابل را امتحان میکند از شیر خوردن سر باز میزنند که دلیل آن میتواند تفاوت در نوک سینهها یا اشکالاتی در تکنیک شیر دادن باشد. بهتر است مادر سعی کند از هر دو سینه به نوزاد شیر دهد و هر بار از یک سینه شیردهی انجام شود. مادر نقش مهمی در عادت شیرخوردن نوزاد دارد. این عادت که نوزاد از کدام سینه شیر بخورد کاملا به عملکرد مادر بستگی دارد. ممکن است مادری راست دست باشد و عادت داشته باشد از سینه راست شیر دهد یا بالعکس. مادر باید سعی کند از همان روز اول از هر دو سینه شیر بدهد. قسمت اول شیر آبکی است و برای رفع عطش نوزاد مناسب است. انتهای شیر هم غلیظتر است و یک مقدار کالری و چربی بیشتری دارد.
تاثیر استرس بر شیر مادر
استرس به تنهایی باعث کاهش تولید شیر نمیشود ولی ممکن است محیط نامناسبی را برای شیردهی ایجاد کند. مسائل روحی مادر وآمادگی کامل مادر برای شیردادن به نوزاد بسیار مهم است. اولین تماس پوستی مادر و نوزاد اهمیت زیادی دارد. نداشتن اضطراب و استرس برای مادریکه شیر میدهد خیلی مهم است. مادر باید آرامش روحی داشته باشد تا بتواند به شیردهی نوزاد خود ادامه دهد. اکثریت مادران توانایی شیردادن به نوزاد را دارند. در این میان مسائل روحی و به خصوص حمایت پدر خانواده اهمیت زیادی دارد. اگر فردی بعد از زایمان به افسردگی مبتلا شود باید حتما به پزشک متخصص مراجعه کند. بر اساس شدت بیماری، درمانهای خاص صورت میگیرد.
ترک سینه
ترك خوردگی نوك سینه هنگام شروع دوران شیردهی شایع است. معمولا ترک نوک سینه بعد از زایمان، در هفته اول یا دوم شیردهی به وجود میآید. اگر مادری با این مشکل مواجه شد نحوه شیردهی او غلط است. مادر میتواند هر بار با چربی شیر دور سینه را آغشته کند. این بهترین محلول و چربی است که میتوان برای چرب کردن پوست سینه استفاده کرد. نحوه شیردهی مادر باید اصلاح شود تا شقاق سینه به وجود نیاید. بعضی از مادران نوک سینهشان به سمت داخل است. به این مادران توصیه میشود از سرشیشه استفاده کنند. آنها میتوانند قبل از مکیدن و خوردن شیر نوزاد نوک سینه خود را به سمت بیرون فشار دهند یا حتی با ماساژ سینه نوک را پیدا کنند. سر شیشه برای سینههایی که سرشان به سمت داخل است و سینههایی که شقاق دارند، مناسب است.
سایز سینه و تاثیر آن در شیردهی به نوزاد
از نظر آناتومیک در هر سینه 15 تا 20 لوب(غدد شیردهی) وجود دارد که باعث میشود سایز سینهها با هم متفاوت باشند. کوچک و بزرگ بودن سینه مادر در میزان شیر او تاثیری ندارد. ممکن است مادری سایز سینهاش کوچک باشد ولی نوزادش به خوبی وزنگیری کند و شیر بخورد. در طول دوران شیردهی ممکن است یک سینه ترشح داشته باشد یا مادر شاغل باشد و در خانه نباشد در این صورت میتواند شیر خود را بدوشد و بعدا با قاشق به نوزاد بدهد. شیر مادر را تا 6 ساعت میتوان در دمای اتاق نگهداری کرد. همچنین شیر را در یخچال تا 2 روز و در جایخی تا 3 هفته و در فریزر تا 3 ماه میتوان نگه داشت. برای مادرانی که شاغل هستند این روش بسیار مناسب است. مادران شاغل میتوانند خودشان شیرشان را بدوشند یا اینکه با استفاده از دستگاه شیر را بدوشند.
دلایل احتمالی عدم تمایل چند روزه کودک به خوردن شیر مادر
1 - غذاهای جدید یا سایر تغییرات در رژیم غذایی مادر که ممکن است باعث تغییر طعم شیر مادر شود.
2- دندان درآوردن کودک و حساس شدن لثههای او که باعث می شود مکیدن شیر مادر برایش دردناک شود.
3 - ممکن است شما دچار استرس باشید و نوزاد متوجه این حالت روانی شما شود .
4 - شیوه شیردادنتان را تغییر دادهاید.
5 - ورزش منظم و در حد متعادل مانعی برای شیردهی مادر محسوب نمیشود، اما گاهی دیده میشود که پس از فعالیت بدنی شدید و ورزش مادر شیرده، به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، طعم تلخ در شیر ایجاد میشود.
6- به گاز گرفتن اتفاقی نوزاد با صدای بلند واکنش نشان دادهاید و او را ترساندهاید.
7 - عطر یا دئودورانتتان را تغییر دادهاید و نوزاد متوجه تغییر بوی شما شده است.
8 - ممکن است نوزاد شما دچار عفونت گوش شده باشد، آبریزش بینی و سایر عارضهها در نوزاد که شیرخوردن از سینه را برای کودک دردناک یا ناراحت کننده میکند .
9- فعالیت بدنی شدید مادر شیرده به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، موجب تلخ شدن شیر مادر می شود و به همین علت شیرخوار از خوردن شیر امتناع میکند.
موانع شیر را برطرف كنید!
دکتر اکبر کوشانفر متخصص کودکان و استاد دانشگاه شهید بهشتی در مورد مشكلات شیر دادن و روشهای برطرف كردن این مشكلات میگوید:
شیر مادر برای تغذیه شیرخواران از بدو تولد تا 6 ماهگی کاملا کافی و سالم است. شیر مادر برای رشد و نمو جسمی و روحی شیرخوار و حرکت شیرخوار بسیار مفید است. مادری که قصد شیر دادن به نوزاد را دارد باید کاملا به روش شیردهی آگاه باشد. زمانی به نوزاد شیر بدهد که وقت خواب نوزاد نباشد، نوزاد گرسنه باشد و درد شکم نداشته باشد. گاهی اوقات که نوزاد از خوردن شیر امتناع میکند دلایلی دارد. ممکن است نوک سینه مادر برجسته نباشد و شیرخوار به سختی شیر بخورد. با توجه به این مشکل مادر باید از قبل این آمادگی را برای حل مشکل داشته باشد تا نوزادش با مشکل شیرخوردن روبهرو نشود.گاهی اوقات هم سینه مادران بزرگ است و جلوی تنفس نوزاد را میگیرد که مادر باید طوری به نوزاد شیر دهد که مانع تنفس نوزاد نشود. بعضی مواقع نوک سینه مادر در اثر مکیدن شیر زخم میشود، در این صورت مادر باید از پمادهای مخصوصی استفاده کند تا بتواند به نوزاد شیر دهد. اگر مادر تمام این موارد را رعایت کند و با مهربانی به نوزاد خود شیر دهد هیچ مشکلی در شیر دادن به نوزاد خود نخواهد داشت و بعد از 6 ماهگی نوزاد مادر میتواند شروع به دادن غذای تکمیلی به نوزاد کند.
شیردادن به نوزاد طبق برنامه
شیرمادر هضم آسانی دارد و زمان و برنامه مشخصی برای تغذیه شیرخوار نمیتوان ارائه کرد. این واقعیت طبیعی است که وقتی شکم شیرخوار به طور مرتب پر باشد و سینه ها پیدرپی تخلیه شوند از بسیاری مشکلات شیردهی پیشگیری میشود هیچ جدول زمانی نمیتواند مشخص کننده زمان شیردهی باشد. برخی کودکان زودتر از ۲ ساعت یکبار و برخی دیگر فواصل زمانی طولانیتر نیاز به تغذیه دارند. آنچه مسلم است اگر کودک از نظر افزایش وزن مشکلی نداشته باشد میتوانید بعد از حدود ۲۰ دقیقه عمل شیردادن را قطع کنید و مطمئن باشید که کودک گرسنه نخواهد ماند. در مورد کودکانی که بعد از خوردن چند دقیقه شیر تمایل به خوابیدن پیدا میکنند و مادر مطمئن است که هنوز کودک سیر نشده است توصیه میشود با عوض کردن سینه یا گرفتن آروغ و نیز تعویض پوشک کودک را بیدار نگه دارید تا به شیرخوردن ادامه دهد . البته میزان خیس و کثیف شدن پوشک کودک معیار خوبی برای میزان سیرشدن کودک خواهد بود. در مورد بچهای که فقط مدت کوتاهی شیر میخورد بهتر است سعی کنید در فواصل زمانی کوتاهتر یا به طور مکرر و پیدرپی به او شیر بدهید.
یکی از معیارهای مهم در میزان کافی بودن شیرمادر جدول رشد کودک است. هر کودک شیرخوار ماهانه بین 500 تا 600 گرم وزن اضافه میکند که نشاندهنده سلامت کودک و کافی بودن شیر مادر است. البته کودک در ۲ هفته اول تولد وزن کم میکند. معیار دیگر در کافی بودن شیرمادر تعداد پوشک خیلی خیس کودک در شبانهروز است که بین ۶ تا ۸ عدد مناسب است . کودک برای ۶ هفته اول معمولا ۲ تا ۵ بار مدفوع در طول روز خواهد داشت. مادر باید تغذیه خوبی داشته باشد. ویتامینهای لازم، آهن و کلسیم مصرف کند تا شیری که به نوزاد میدهد برای او کافی باشد و نوزاد رشد طبیعی داشته باشد. مادر هر 5/1 تا 2 ساعت میتواند به نوزاد شیر دهد که نوزاد در این فواصل استراحت کافی داشته باشد و هر وقت گرسنهاش شد بیدار شود. در 2 ماهه اول که رشد نوزاد سریع است شیرخوار حتی شب هم درخواست شیر میکند. مادر در این صورت باید با نوزاد همراهی کند و شبها به نوزاد شیر دهد. دراین مورد اگر نوزاد وزنش طبیعی باشد مادر میتواند شبها به نوزاد شیر ندهد.
عفونتهایی که از شیر مادر به نوزاد منتقل میشوند
معمولا هیچ مانعی برای تجویز شیر مادر وجود ندارد، جز در موارد خاصی که مادر به بیماری مبتلا باشد که برای نوزاد خطرناک است و شیر مادر نوزاد را آلوده میکند. از جمله این بیماریها سل باز ریوی است. در این بیماری چون مادر آلودگی دارد نمیتواند به نوزاد شیر بدهد. همچنین مادرانی که آبسههای شدید سینه دارند نباید به نوزاد شیر دهند. برخی مواقع مادر ممکن است از نظر روحی شرایط مناسبی نداشته باشد که در این موارد بهتر است به نوزاد شیر ندهد.در مواردی مانند سرماخوردگی و آنژین چون با دارو درمان میشود و نگرانی وجود ندارد مادر میتواند به نوزاد شیر دهد.